DIY w edukacji – rozwijanie kreatywności uczniów poprzez tworzenie materiałów dydaktycznych
Od lat zastanawiam się, w jaki sposób rozwijać kreatywność uczniów, aby z jednej strony uczenie się sprawiało im jak najwięcej radości, a z drugiej pozostawiało w pamięci jak najwięcej treści i pozwalało na realizację celów stawianych przez nauczyciela. DIY – to popularny skrót wyrażenia, które w tłumaczeniu z angielskiego "do it yourself" oznacza – zrób to sam i coraz częściej rozpowszechnia się w skali globalnej pokazując, jak samodzielnie wykonać różne przedmioty z różnych dziedzin. Termin ten pojawił się również w edukacji.
Podczas obserwacji lekcji zauważyłam, że uczniowie chętnie angażują się w działania, które są dla nich łatwe do wykonania i do których potem można powrócić czy wyeksponować, np. opracowanie lapbooków. Zaczęłam zastanawiać się, jakie inne materiały czy pomoce dydaktyczne mogliby samodzielnie tworzyć np. podczas lekcji, zajęć pozalekcyjnych lub w domu i dlaczego mieliby w ogóle to robić.
Na drugie pytanie łatwo mi było odpowiedzieć, ponieważ aktywność rąk (praca rękoma) oraz dostarczanie rękom jak największej ilości bodźców, stymuluje pracę mózgu, a przez to m.in. usprawnia aparat artykulacyjny mowy.
Przyszła mi na myśl również pedagogika Marii Montessori nawiązująca do rozwijania samodzielności ucznia, wyrażona w zdaniu „Pomóż mi zrobić to samemu”, oraz techniki Celestyna Freineta oparte na twórczej aktywności ucznia.
W jaki sposób zatem w dzisiejszej szkole uczniowie mogliby aktywizować ręce, a jednocześnie się uczyć? Które techniki czy metody pracy mogą być interesujące dla ucznia, a jednocześnie pozwalać na osiągnięcie jak najlepszych efektów uczenia się?
Z pewnością można do nich zaliczyć linię czasu, mapę myślową, mnemotechniki, metaplan, rybi szkielet, drzewko decyzyjne, rysnotki, sketchnotki, gry dydaktyczne, oczywiście te, które zostały utworzone przez uczniów.
Chciałabym jednak dzisiaj podkreślić techniki i metody, które sama niedawno opracowywałam lub poznałam, jakimi są: lapbooki, fiszki, karty Taboo, karty Dobble.
Lapbook jest czymś w rodzaju teczki tematycznej, w której uczniowie mogą umieścić wiadomości na wybrany temat. Informacje te jednak są gromadzone w sposób niezwykle interesujący. Teczka pełni funkcję jakby interaktywnej przestrzeni na rysunki, opowiadania, wykresy, słówka, terminy, zestawienia czy też zdjęcia. Wszystkie treści umieszczone są w kieszonkach, książeczkach, harmonijkach z papieru o przeróżnych kształtach i na przyklejonych karteczkach spiętych nitami lub zszywkami. Treści muszą być pisane lub rysowane własnoręcznie. Najlepiej przedstawia lapbook poniższy film:
https://www.youtube.com/watch?v=zXP-sqpYZG0
Prowadzenie lapbooka jest z całą pewnością interesujące dla uczniów klas IV - VI szkoły podstawowej, gdyż osobiście mogłam to zauważyć na lekcjach prowadzonych w SP nr 8 w Chełmie, SP nr 7 w Chełmie i SP nr 2 we Włodawie, a także podczas V Powiatowego Konkursu Czytelniczego:
Dagmara Ch. Strzelce
Martyna B. Orchówek
Zuzanna S. Staw
Magda M. Okszów
Fiszki samokontrolne
Proponował je Celestytn Freinet. Były to kartoniki przypominające karty do gry (trochę większe), z zadaniami dla uczniów i kartoniki z prawidłowymi odpowiedziami. Zadania dotyczyły omawianych na lekcjach treści, lektur, podsumowania działu materiału w różnych klasach, a dzisiaj mogą dotyczyć nawet pytań NaCoBeZu, itp.
Uczeń sam lub w parze/grupie powinien przygotować fiszki, które będą odzwierciedlały jego pytania i dedykować do udzielenia odpowiedzi np. innej parze. Uczeń może wybrać sobie fiszkę z zadaniem (spośród wielu) wcześniej przygotowanych i opracować do niej odpowiedź. Potem może wziąć kolejną fiszkę z odpowiedzią i porównać, czy napisał poprawnie. Fiszki można wielokrotnie wykorzystywać, modyfikować, uzupełniać lub zmieniać zadania. Niedawno spotkałam fiszki opracowane przez wydawnictwo, ale to nie o to chodzi, aby tylko korzystać z gotowych.
Fiszki mogą dotyczyć również pytań egzaminacyjnych dla ósmoklasisty, tych, które po sprawdzeniu próbnych arkuszy, np. z CKE, okazały się mało znane uczniom:
Gra spostrzegawczości Dobble została wydana w postaci obrazkowej przez wydawnictwo Rebel i na stronie internetowej są przedstawione różne warianty gry.
Z uwagi na fakt, że cieszy się wśród dzieci, młodzieży i dorosłych dużym powodzeniem, uważam, że można ją przenieść do edukacji w wersji tekstowej i wykorzystać podczas lekcji, przykłady widziałam niejednokrotnie na stronach internetowych.
W grę można grać w różny sposób, najłatwiejsza jest wersja, w której wybrany uczeń rozdaje wszystkie karty graczom w grupie, a jedną kładzie na środku stołu. Na znak rozpoczęcia gry wszyscy gracze odwracają pierwszą kartę z góry, którą trzymają w ręku i porównują z kartą, która leży na stole, szukając wspólnego wyrazu. Kto zauważy identyczny wyraz, wymawia go i szybko kładzie kartę z ręki na karcie ze stołu. Wygrywa ten, kto pierwszy pozbędzie się kart. Jeżeli kilku graczy położy swoją kartę jednocześnie, wówczas liczy się, kto pierwszy wyłożył kartę.
Na lekcjach języka polskiego karty można wykorzystać do nauki ortografii, a także podczas realizacji różnych tematów.
Do opracowania gry należy wykorzystać odpowiedni algorytm (na 31 kart w załączeniu). Można opracować karty o różnej tematyce, np. do lektur: "Mały Książę", "Ania z Zielonego Wzgórza" czy "Pan Tadeusz", na których mogą być przedstawione wyrazy lub wyrażenia np. związane z czasem i miejscem akcji, imionami, cechami, przygodami bohaterów utworów, wątkami utworu – zależy, co chcemy wyeksponować i co wiąże się z tematem lekcji, a także co posłuży do wykonywania dodatkowych zadań, np. tłumaczenia wyrazów podczas lekcji języka angielskiego. Karty można umieścić w metalowym pudełku po landrynkach lub po prostu w kopercie.
Karty mogą opracowywać grupy uczniów, a potem wymieniać je między sobą i grać. Na każdej okrągłej karcie (może też być kwadratowa czy prostokątna, na kolorowym papierze) powinno być 4-8 różnych wyrazów.
Każda karta łączy się z innymi kartami zawsze jednym symbolem czy wyrazem, a zadaniem uczniów jest go odnaleźć.
Karty Taboo
Uczniowie mogą również samodzielnie przygotować karty taboo, a potem kilku z nich lub nauczyciel może opracować je graficznie w wybranym programie komputerowym lub stosując techniki ręczne. Gra taboo przypomina kalambury, a gracz powinien opisać słownie współuczestnikom gry nazwę, która znajduje się w haśle na górze karty.
Pod hasłem umieszcza się tzw. wyrazy taboo, których nie można używać podczas opisu hasła. Jeśli opisujący ich użyje, może pojawić się sygnał dźwiękowy lub inny, a gra powinna zakończyć się i ewentualnie rozpocząć od początku.
W łatwiejszej wersji gry możemy zacząć właśnie od podawania wyrazów taboo, w celu odgadnięcia hasła.
Z ciekawymi przykładami tworzenia zasobów edukacyjnych przez uczniów spotkałam się na stronach Życia Szkoły (Ewa Ostarek), Superbelfrów (Aniela Tekiela), Szkolnych Inspiracji (Anna), polecam (sprawdzono dostępność dn. 22.01.2019 r.):
https://www.szkolneinspiracje.pl/category/inspiracje-dla-nauczycieli/diy/
Uważam, że wszystkie proponowane metody zainspirują uczniów do tworzenia zasobów edukacyjnych, a jednocześnie podejmowane aktywności sprawią im ogromną radość, rozbudzą fascynację i motywację wewnętrzną, która pozwoli na uzyskanie zamierzonych efektów.
Opracowanie tekstu i przykładów kart: konsultant Teresa Kozioł