Od teorii do praktyki – WARTOŚCI trzeba uczyć przykładem - Wychowanie, profilaktyka i opieka -

W Preambule Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty czytamy: Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Nauczanie i wychowanie – respektując chrześcijański system wartości – za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

Szkolne środowisko jest miejscem, w którym nieustannie ścierają się różne wartości. Obowiązkiem szkoły jest nie tylko uczyć, ale przede wszystkim wychowywać, a każdy nauczyciel musi być wytrawnym wychowawcą – ukierunkowywać, dostarczać bodźców, które umożliwią zrozumienie wartości uniwersalnych oraz nauczą dokonywania mądrych wyborów. Edukacja powinna być nośnikiem wartości, my nauczyciele, wychowawcy, rodzice musimy kształtować postawy / sumienia młodzieży, żeby podejmowali w życiu dobre wybory – i te duże i te małe. Człowiek w obliczu wartości podejmuje w swym życiu różne wybory. W każdy wybór wpisana jest niepewność, która wskazuje na możliwość błądzenia, ponieważ absolutne wartości dobra, prawdy i piękna przeplatają się ze złem, które jest ich negacją (por. filozofia dramatu ks. J. Tischnera, poglądy W. Jankielewicza).

Zasadniczą metodą przekazywania wychowankom pożądanych sposobów postępowania, powinno być ukazywanie / uczenie wartości poprzez własną postawę nauczyciela oraz rodzica, jako niewerbalną metodę oddziaływania wychowawczego. Żadna najdoskonalsza metoda nauczania nie będzie wystarczająca, jeśli my – sami ze sobą – nie jesteśmy w zgodzie. Nie tylko chodzi o to, co robimy. Chodzi o to, kim jesteśmy. Młodzież potrzebuje przewodników i mistrzów, którzy staną się dla nich autorytetami – starajmy się sprostać tym oczekiwaniom. Ucząc się przez obserwację i naśladownictwo powinny widzieć rodziców i nauczycieli praktykujących wartości moralne w codziennym życiu oraz czuć się przez nich kochane i szanowane, by chciały podążać za ich przykładem.

Szkole potrzebna jest zatem wizja systemu wartości, jako źródło motywacji, inspiracji, integracji wokół których powinny skupiać się wartości wyznawane przez nauczycieli, wychowawców, uczniów i ich rodziców. Prawdy, dobra i piękna uczyć można na każdym przedmiocie i uwiarygodnić swoją postawą.

Aby system mógł zafunkcjonować, powinien być uzgodniony ze wszystkimi podmiotami, które tworzą społeczność szkolną. Jedynie wtedy będzie spójny, będzie sprzyjał tworzeniu w środowisku szkolnym klimatu współpracy, partnerstwa, zaufania i odpowiedzialności. Zadaniem szkoły jest respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń – szkoła – dom rodzinny (Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego dla Szkół Podstawowych).

Czy NAUCZYCIEL to przywódca, który kieruje się w swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej szacunkiem, wytrwałością, dyscypliną, wizją wartości, umiejętnością budowania relacji? Czy cechuje go umiejętność reagowania na najnowsze wyzwania i sytuacje, ale jednocześnie, czy posiada zdolność do nieuzależniania się od cudzych myśli i opinii? Czy za nadrzędną wartość uznaje drugiego człowieka?

Jak powiedział prof. J.Tischner: O człowieku nie można powiedzieć, że jest, albowiem człowiek jest w stadium ciągłego stawania się. Sens tego stawania się, leży w tym, by człowiek z osoby, jaką jest przez swoją naturę, przekształcił się w osobowość, to znaczy by doszedł do pełnego rozkwitu w swych władzach duchowych i cielesnych. Im bardziej człowiek jest osobowością, tym bardziej jest człowiekiem.

Wartości moralne to najważniejszy kompas w życiu człowieka. Pozwalają nam podejmować decyzje, które służą dobru i nie krzywdzą innych, budują nasze człowieczeństwo, wzmacniają nas i nadają naszemu życiu sens. Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom” opracowała Program nauczania wartości i Mały Kompas Moralny (zaprezentowany poniżej), który zawiera charakterystykę takich wartości jak: szacunek, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga, samodyscyplina, pokojowość, szczęście, optymizm, humor, sprawiedliwość, solidarność, piękno, przyjaźń ,miłość i mądrość.

Wychowujmy dzieci w wartościach, dajmy im kompas moralny na całe życie. Niech ich prowadzi w dobrą i mądrą przyszłość.

Zawsze masz możność żyć szczęśliwie, jeśli pójdziesz dobrą drogą i zechcesz dobrze myśleć  i czynić. A szczęśliwy to ten, kto los szczęśliwy sam sobie przygotował. A szczęśliwy los – to dobre drgnienie duszy, dobre skłonności, dobre czyny. (Marek Aureliusz)

Spór o wartości od zawsze nurtował filozofów. Nasze czasy pokazują, że jest jednym  z najistotniejszych i najtrudniejszych problemów. Ogromny rozwój cywilizacyjny, jaki obserwujemy, nie przekłada się na doskonalenie człowieczeństwa. Dlatego też szkoła i nauczyciel powinni odpowiadać na pytanie: Które z wartości są najistotniejsze w wychowaniu i są podstawowym wyzwaniem polskiej szkoły.

Wychowanie, choć nie przewiduje łatwych i prostych recept, musi być obecne w każdej szkole. Bycie dojrzałym, odpowiedzialnym człowiekiem zagwarantuje nam tylko mądre wychowanie wyniesione z domu i szkoły, a te instytucje w tym procesie winny się wspierać i uzupełniać. To rodzice wspólnie z Radą Pedagogiczną powinni określić system ważnych dla nich wartości i zapisać w dokumentach szkolnych.

Szkoła może i powinna wprowadzić na swym gruncie kulturę wartości. Powinna stać się miejscem, w którym wszyscy, przede wszystkim nauczyciele i personel szkoły, praktykują na co dzień szacunek, uczciwość, sprawiedliwość, odpowiedzialność, życzliwość, mądrość i odwagę, jako podstawowe zachowania w relacjach międzyludzkich.

Odzyskanie kultury wartości leży w naszym wspólnym interesie. Niech dzieci i młodzież korzystają z dobrej edukacji z wartościami.

Wykorzystano materiały pokonferencyjne:

1. Paweł Bochniarz: Jak rodzice mogą włączyć się w stworzenie w szkole przestrzeni na doświadczanie wartości?
2. dr Piotr Gąsiorowski: Instytut przywództwa
3. dr Elżbieta Bednarz: Edukacja chrześcijańska z wartościami
4. dr Aneta Jegier: Twoje, nasze, czyje? Wspólna odpowiedzialność za kształtowanie świata wartości dzieci
5. dr Marta Kotarba-Kańczugowska: Dwoistość aksjologiczna polskiej szkoły – spór o wartości
6. Irena Koźmińska: Wokół wartości
7. Marek Michalak: wystąpienie na Konferencji "Wartości do szkoły! Szkoła z wartościami"
8. Karol Semik: List do uczestników Konferencji "Wartości do szkoły! Szkoła z wartościami"

Bibliografia:

1. J. Gajda: Wartości w życiu człowieka. Prawda – miłość – samotność, Lublin, 1997
2. L. Jazownik: Społeczny sens oraz społeczne funkcjonowanie wartości
3. J. Puzynina: Język wartości, Warszawa, 1992
4. W. Stróżewski: W kręgu wartości, Kraków, 1992
5. J. Tischner: Wobec wartości, Wyd. "W drodze", Poznań, 1984
6. J. Tischner: O człowieku. Wybór pism filozoficznych, Wrocław, 2003

Netografia:

• Fundacja ABCXXI http://www.cpcd.pl/
• Kampania społeczna Cała Polska Czyta Dzieciom http://www.calapolskaczytadzieciom.pl/
• Notatki pokonferencyjne: poseł na Sejm RP Joanny Fabisiak oraz serwisu "Perspektywy"