Zadania nauczyciela we współczesnej szkole - Dydaktyka ogólna -

Uczenie się może być przyjemne

Proces nabywania wiedzy można porównać do zdobywania górskich szczytów. Oznacza to, że wymaga wysiłku, czasu i zaplanowania podróży. Jednak uczenie się powinno sprawiać radość i być wyzwaniem do wielkich czynów. W tej wędrówce uczniowi potrzebny jest przewodnik, który będzie nauczycielem ukazującym cele i możliwości ich realizacji.

Nauczyciel nie może siedzieć na szczycie, wyczekując kiedy uczeń sam pokona wszystkie przeciwności i zgromadzi wystarczającą porcję wiadomości i doświadczeń aby dotrzeć do celu. Przewodnik może dokładnie opisać i zademonstrować własny sposób zdobywania wiedzy. Pozostaje jednak pytanie czy okoliczności wędrówki, umiejętności i potrzeby wędrowców się nie zmieniły?

Pokolenie obecnych gimnazjalistów i licealistów jest pokoleniem Internetu, szybkiego przepływu informacji i czasu, w którym wczorajszy wynalazek jest już jutro historią. Z tego powodu własne przepisy nauczycieli na uczenie się nie są skuteczne, ponieważ uczniowie żyją w świecie multimediów i szybkiego przepływu informacji.

Technologia na usługach procesu uczenia się

Dzisiejszy uczeń uczy się nie tylko w szkole, ale również poza nią, między innymi: korzystając z Internetu, komunikując się z innymi osobami, wymieniając informacje na portalach społecznościowych lub blogach. Coraz częściej pojawia się konieczność zmiany systemu edukacji, tak aby bardziej odpowiadał na potrzeby uczących się.

Koncepcja konektywizmu opracowana przez Georga Siemensa, nazywana też "teorią uczenia się w epoce cyfrowej" jest odpowiedzią na współczesne wyzwania edukacyjne. Zakłada ona, że cenniejsza od znajomości faktów jest umiejętność selekcji docierającej informacji, wykorzystanie technologii, uczenie się poprzez bycie w społecznościach sieciowych.

Siemens zauważa, że w epoce cyfrowej proces uczenia się nie może być w pełni kontrolowany. Jednak sam dostęp do nowych technologii nie gwarantuje sukcesu w nauczaniu uczniów. Konieczne jest dostosowanie zasobów Internetu i możliwości platform do ich potrzeb i umiejętności.

Nauczyciel chcący w pełni wykorzystać potencjał pokolenia sieci jest zmuszony do ciągłego modernizowania procesu nauczania i stosowania nowoczesnych technologii.

Blend-learning jest dobrym sposobem na modyfikację i uwspółcześnienie proponowanych przez szkołę metod nauczania. Podstawową zaletą blend-learningu jest połączenie nauczania tradycyjnego z nauczaniem zdalnym, e-learningiem. Z jednej strony nauczyciel nie traci możliwości osobistego oddziaływania na uczniów, a z drugiej - uczniowie mogą uczuć się w atrakcyjnym dla siebie środowisku, Internecie.

Aktywność uczniów decyduje o skuteczności uczenia się

Uczenie się jest działaniem podejmowanym przez uczniów, to oznacza, że najważniejszą osobą w klasie jest uczeń, a nie nauczyciel. Pomimo tego, że nauczyciel decyduje, czego uczniowie się uczą, to jednak uczenie się ma miejsce w głowach uczniów i wymaga od nich aktywności.

Aktywne i odpowiedzialne uczenie się oznacza świadomość i akceptację przez uczniów celów, zakresu materiału nauczania oraz metod i technik uczenia się.

Proces ten może być łatwiejszy poprzez angażowanie wszystkich zmysłów. Poznawanie informacji przekazywanej zarówno za pomocą słów, tekstu jak i obrazów jest zdecydowanie bardziej skutecznie niż wykład nauczyciela. Informacje tak przekazane są szybciej zapamiętywane i mają większą szansę na długie ich przechowywanie w pamięci.

Jeżeli do tych czynności uczenia się dołączymy możliwość działania i przetwarzania informacji, to następuje nie tylko proces zapamiętania, ale również rozwój kompetencji przedmiotowych i ogólnych.

W blend-learningu następuje połączenie zadań nauczyciela–kierownika procesu z zadaniami moderatora uczenia się.

Nauczanie tradycyjne oparte jest na odpowiedzialności nauczyciela za efekty nauczania. To nauczyciel: dobiera materiał nauczania, stosuje pomoce dydaktyczno-multimedialne, dozuje informacje, przedstawia strukturę wiedzy, tworzy sytuacje do ćwiczenia, eksperymentowania, wykorzystania, sprawdzenia, weryfikowania pomysłów, inspiruje do wymyślania, działania, kreowania, a następnie sprawdza i ocenia.

W nauczaniu zdalnym odpowiedzialność za efekty uczenia się jest po stronie ucznia. Natomiast nauczyciel ukierunkowuje jego poszukiwania, stawia pytania, wysłuchuje wątpliwości, zapewnia okazję do refleksji nad własnym uczeniem się, reaguje na emocje ucznia, organizuje pracę grupową w „sieci”, analizuje indywidualne postępy ucznia i udziela informacji zwrotnej.

Wiedza to wiadomości, umiejętności i coś jeszcze

Wydaje się, że cenniejsza od ilości zapamiętanych faktów jest jakość wiedzy uczniów. Trudna jest odpowiedzieć na pytanie, czym jest jakość wiedzy, ponieważ najprościej sprawdzić ilość przyswojonych przez uczniów informacji, problematyczna jest ocena poziomu kompetencji przedmiotowych, a jak ocenić ich wiedzę? Żeby to uczynić należy najpierw określić, czym jest wiedza.

Wiedzę poza zwykłym zapamiętaniem faktów, tworzy rozumienie koncepcji abstrakcyjnych, zdolność do rozwiązywania zadań typowych i nietypowych o skomplikowanych strukturach, stosowanie strategii uczenia się i nadzorowanie własnych emocji. Wymienione komponenty wchodzą ze sobą w interakcje i tworzą nowe kompetencje, które uwidaczniają się często dopiero w dorosłym życiu.

Wiedza, często przez szkołę, ukształtowana jest w sposób niewłaściwy. Jeżeli uczeń ma wiadomości, ale nie jest w stanie ich wykorzystać do rozwiązywania problemów z życia wziętych, to nie ma wiedzy, tylko informacje.

Obecne nauczanie powinno umożliwić uczniom zarówno tworzenie w umysłach sieci semantycznych, jaki i poznanie wiedzy proceduralnej. Struktura wiedzy w umyśle ucznia powinna mieć charakter hierarchiczny i zawierać informacje o relacjach pomiędzy pojęciami.

Istotny wpływ na funkcjonalności wiedzy ma umiejętność wykorzystywania algorytmów i ich modyfikacji w rozwiązywaniu zadań. Zatem celem nauczyciela jest ukazywanie połączeń pomiędzy wiedzą już posiadaną przez uczniów, a nabywaną oraz sprawdzanie, czy relacje pomiędzy pojęciami i regułami są właściwe.

W tym budowaniu systemu wiedzy pomocne są wszelkie wizualizacje przedstawiające w sposób prosty zależności pomiędzy pojęciami, koncepcjami, procedurami czy regułami, którymi rządzi się dana dyscyplina wiedzy.

Środki multimedialne dają ogromną możliwość wykorzystywania w nauczaniu różnego rodzaju schematów, map mentalnych, diagramów przedstawiających zależności oraz modele procesów. Kolorowe animacje i filmy dynamicznie obrazują powstawanie relacji, stanowią wzór do tworzenia struktur wiedzy i ułatwiają zapamiętanie.

Jednak nie wystarczy tylko tworzenie sieci pojęć, poznawanie koncepcji czy procedur. Uczniowie powinni dostrzegać związki pomiędzy różnymi dyscyplinami wiedzy i zdobywać doświadczenie w jednoczesnym stosowaniu całkiem odmiennych teorii.

E-nauczanie umożliwia uczniom stosowanie wiedzy z różnych dziedzin wiedzy w rozwiązywaniu zadań opracowanych przez nauczycieli lub w konkretnych problemach życia codziennego.

Nauczyciel powinien stać się przewodnikiem wspierającym ucznia w poznawczym przetwarzaniu informacji, poszukiwaniu nowych obszarów wiedzy, kreowaniu pomysłów oraz dokonywaniu samooceny efektów uczenia się.

Bibliografia

1. Kołodziejczyk Witold, Polak Marcin, Jak będzie zmieniać się edukacja? Instytut Obywatelski, Warszawa 2011
2. Opracowanie zbiorowe, redakcja  Dumont Hanna, Istance David, Benavides Francisco, Istota uczenia się. Wykorzystanie wyników badań w praktyce, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2013
3. Plebańska Marlena, Kula Izabela, E-learning treści, narzędzia, praktyka, ALMAMER Szkoła Wyższa, Warszawa 2011
4. Siemens Georg w wywiadzie Lisy Neal Gualtieri, W poszukiwaniu nowych modeli kształcenia, EDUNEWS.PL - portal o nowoczesnej edukacji, 2009
5. Sternberg Robert J., Psychologia poznawcza, WSiP, Warszawa 1999